Oι νόμοι δεν αλλάζουν νοοτροπίες

Του Κώστα Σερδάρη

Διαβάζουμε τον τελευταίο καιρό και πληροφορούμαστε από τα ΜΜΕ ότι οι επιχειρηματίες, ιδίως οι ιδιοκτήτες εστιατορίων, κέντρων διασκέδασης και καφετεριών, είναι έτοιμοι να ξαναβάλουν στα τραπέζια τα τασάκια. Αιτία, όπως λένε, είναι η κατακόρυφη πτώση των εσόδων τους μετά την υποχρεωτική απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους κλειστούς χώρους. Ειδικότερα, μετά την επιβολή αυτού του νόμου -ο οποίος σημειωτέον απειλεί με τσουχτερά πρόστιμα τόσο τους ιδιοκτήτες όσο και τους πελάτες παραβάτες- σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάζει η Ομοσπονδία Εστιατορικών και Συναφών Επαγγελμάτων, οι επιχειρήσεις εστίασης έχουν καταγράψει, τους τελευταίους μήνες, πτώση τζίρου έως και 30%.

Με τη σκέψη πάντα στο σοβαρό οικονομικό αντίκτυπο των μέτρων, τα μέλη της Ομοσπονδίας δεν αμφισβητούν την αναγκαιότητα του μέτρου, αλλά αντιπροτείνουν την ύπαρξη μεταβατικής περιόδου για την επιβολή τους. Δεδομένης και της κρίσιμης οικονομικής συγκυρίας στην οποία βρισκόμαστε, εκφράζονται φόβοι ότι πολλές επιχειρήσεις θα κλείσουν, ενώ η βιωσιμότητά της πλειοψηφίας απειλείται καθημερινά. Από τη μεριά του το Υπουργείο Υγείας, διά του υφυπουργού κ. Μιχ. Τιμοσίδη, διαμηνύει ότι ο νόμος θα εφαρμοστεί, τονίζοντας πως «ο νόμος που έχει ψηφισθεί από τη Βουλή αλλάζει αντιλήψεις και νοοτροπίες και πρέπει να εφαρμοστεί για τη δημόσια υγεία, το δημόσιο καλό και για τα παιδιά μας».

Με λίγα λόγια, δηλαδή, το υπουργείο εκφράζει την άποψη πως η επιβολή ενός νόμου από τη Βουλή είναι από μόνο του αρκετό για να αλλάξει χρόνιες αντιλήψεις και να μετουσιώσει την έξωθεν επιβαλλόμενη νοοτροπία της εξουσίας σε νοοτροπία όλων των Ελλήνων. Επιτρέψτε μου, όμως, να διαφωνήσω με το σκεπτικό αυτό, το οποίο όχι μόνο θεωρώ ότι είναι λανθασμένο και ξεκινάει από ανεδαφική βάση, άλλα είναι συνάμα και επικίνδυνο. Και για να μην παρεξηγηθώ, δηλώνω εκ των προτέρων πως... 

...η ενέργεια για την απαγόρευση του καπνίσματος είναι σε σωστή κατεύθυνση μεν, αλλά για μένα κανένα νομοσχέδιο δεν είναι σε θέση να αλλάξει μια πάγια πεποίθηση. 

Όπως είπα, θεωρώ το ανωτέρο σκεπτικό λανθασμένο. Και για να το τεκμηριώσω θα σας παραπέμψω στη θεμελιώδη έννοια του νόμου. Νόμος, λοιπόν, είναι κάθε κανόνας δικαίου ο οποίος επιβάλλεται από την Πολιτεία και ρυθμίζει τη συμπεριφορά των μελών μιας κοινωνίας με τρόπο υποχρεωτικό και εξαναγκαστό. Υποχρεωτικό, με την έννοια ότι κανένας δεν μπορεί να παρέλκει από την εφαρμογή του και εξαναγκαστό, υπό την έννοια ότι τυχόν παράβασή του συνεπάγεται κυρώσεις. Σκοπός, λοιπόν, του νόμου, όπως προκύπτει από τα παραπάνω είναι η ρύθμιση μιας νομικά αρρύθμιστης κατάστασης και η επιβολή κυρώσεων για τους παραβάτες και όχι η δημιουργία συνείδησης ή νοοτροπίας. Η τελευταία μπορεί μεν να επέλθει –αν και σπάνια- με τη χρόνια εφαρμογή ενός κανόνα δικαίου, αλλά πρωτίστως ο σκοπός του νόμου είναι άλλος. Παραγνωρίζει, έτσι, ο κ. Υφυπουργός τη θεμελιώδη έννοια του νόμου υποστηρίζοντας πως η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου αλλάζει αντιλήψεις, καθώς δεν επαφύεται στη ρυθμιστική ισχύ του νόμου να αλλάξει οποιαδήποτε νοοτροπία, ούτε να επιτελέσει κάποιον παιδευτικό σκοπό.

Από την άλλη, είναι το παραπάνω σκεπτικό επικίνδυνο για δύο λόγους. Αφενός, αν υιοθετήσουμε την παραπάνω σκέψη είναι σαν να παραγνωρίζουμε το ρόλο της παιδείας στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των ατόμων. Κύριος υπόχρεος για τη δημιουργία νοοτροπίας και τη διάπλαση του πολίτη είναι το σχολείο και η οικογένεια, μέσω του παιδευτικού σκοπού που επιτελούν. Ο νόμος -ο κάθε νόμος- έρχεται να επεξεργαστεί την πάγια αντίληψη που έχει δημιουργηθεί από τους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς και να τη μετατρέψει σε υποχρεωτικούς κανόνες δικαίου, ώστε να είναι σεβαστοί από όλους υποχρεωτικά. Και δε συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή η παιδεία να ακολουθεί τις επιταγές του νόμου και η συμπεριφορά να καθορίζεται από a priori ρυθμισμένους κανόνες δικαίου. Διότι , έτσι, δε δημιουργούμε άτομα σκεπτόμενα, αλλά άτομα που υπακούουν τυφλά στις επιταγές του νόμου. Αφετέρου, το σκεπτικό που ανέπτυξε το υπουργείο έρχεται σε πλήρη σύγκρουση και με την ίδια την ουσία της Δημοκρατίας. Σκοπός της τελευταίας είναι να συνθέτει τις απόψεις που ακούγονται από όλους του κοινωνικούς φορείς και εν συνεχεία να θεσμοθετεί. Τυχόν μονομερής ενέργεια από τη μεριά της εξουσίας παραβαίνει τον ανωτέρο κανόνα, ενώ η ενέργεια αυτή γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνη αν υπάρχει η πεποίθηση πως μπορεί να διαμορφώσει συνειδήσεις και να αλλάξει πάγιες νοοτροπίες. Γιατί, πολύ απλά φανερώνει μια εξουσία που θεωρεί ως μοναδική αλήθεια τη δική της και είναι έτοιμη να την επιβάλει με οποιοδήποτε μέσο, παραπέμποντάς μας σε αλλοτινές εποχές.

Ότι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και ο νόμος για την κοινωνία. Και όσο πιο δίκαιος και σωστός είναι ένας νόμος, τόσο καλύτερα θα λειτουργεί η κοινωνία. Για να λειτουργεί, λοιπόν, καλά θα πρέπει ο νόμος από τη μία να μην επιβάλεται χωρίς συζήτηση –εδώ με τους άμεσα ενδιαφερόμενους καταστηματάρχες- και από την άλλη να σέβεται τις κοινωνικές αντιλήψεις και να μην προσπαθεί να τις αλλάξει, αντικαθιστώντας το ρόλο της παιδείας, η οποία μόνη μπορεί να διαμορφώσει και να αλλάξει νοοτροπίες. Γιατί εξίσου σημαντική με την προστασία της υγείας είναι και η προστασία των θεσμών. Και καμία πολιτική εξουσία δεν έχει το δικαίωμα να πηγαίνει κόντρα στην ορθή νομική αντίληψη και να τη διαστρεβλώνει όπως τη συμφέρει.