Περίληψη εισήγησης του Δ. Βίτσα

Ο Καλλικράτης ως νόμος, επιτελεί ρόλο παρακολουθηματικό του μνημονίου. Παρά τις διαβεβαιώσεις του Ι. Ραγκούση ότι η αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση περιλαμβανόταν στο προεκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, το οποίο καταρτίστηκε πριν από το μνημόνιο, ο Καλλικράτης ψηφίστηκε -ως γνωστόν- μετά τη σύναψη του μνημονίου, επομένως σειρά ρυθμίσεων που εισήγαγε το μνημόνιο, έχουν ενταχθεί τελικώς στον Καλλικράτη.

Είναι, άραγε, μεταρρύθμιση ο Καλλικράτης και, αν ναι, πρόκειται για μια προοδευτική ή για μια συντηρητική μεταρρύθμιση; Για να αξιολογήσει κανείς τον Καλλικράτη, οφείλει προηγουμένως να προβεί σε μια αποτίμηση του νόμου Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας ελάττωσε κι αυτός τους δήμους και τις κοινότητες από περίπου 5.000 που ήταν, σε 1033. Χτυπήθηκε όντως η διαφθορά, χάρη σε αυτή τη μεταρρύθμιση, όπως επαγγελόταν η τότε πολιτική ηγεσία, και όπως επαγγέλλεται και τώρα; Πόση ήταν η διαφθορά, όταν ψηφίστηκε ο Καποδίστριας και πόση είναι σήμερα; Ενισχύθηκαν οι δημοτικές επενδύσεις σε αυτό το χρονικό διάστημα; Ποιες οι σχέσεις κόστους οφέλους του Καποδίστρια σε κοινωνικό επίπεδο; Ουσιαστική αποτίμηση των ανωτέρω μεγεθών δεν έγινε ποτέ. Εξ άλλου, το κριτήριο της μειώσεως των δήμων σε 325 δεν είναι ξεκάθαρο. Γιατί να μην τους μειώσουμε σε 400 ή σε 200; Η ανεύρεση κάποιου λογικού κριτηρίου δεν είναι ούτε κι εδώ δυνατή.

Οφείλουμε επίσης να διερωτηθούμε το εξής: «Προωθεί πράγματι ο Καλλικράτης την αυτοδιοίκηση και τι είδους αυτοδιοίκηση;». Εάν προσπαθούσαμε να δώσουμε έναν...

...σύντομο ορισμό της αυτοδιοίκησης, θα λέγαμε ότι «αυτοδιοίκηση είναι το δικαίωμα του ανθρώπου να γνωρίζει και η ελευθερία του να αποφασίζει σε σχέση με τα ζητήματα που τον αφορούν». Εκπληρώνει, όμως, η σημερινή αυτοδιοίκηση ως θεσμός, το αίτημα για συμμετοχή του πολίτη; Μπορεί, δηλαδή, ο πολίτης να συμμετάσχει ενεργά και μπορούν οι δήμοι και οι περιφέρειες να δραστηριοποιηθούν σε ευρύτερο επίπεδο;

Δύο είναι τα βασικά ζητήματα που θεσμοθετούνται με τον Καλλικράτη:

1. Δημιουργούνται οι 7 κρατικές περιφέρειες, ως όχημα του κράτους για να καπελώνει την αυτοδιοίκηση. Ο Ι. Ραγκούσης χαρακτήρισε τον Καλλικράτη ως 6 νόμους σε 1 (νόμος πλαίσιο). Ωστόσο, ένας νόμος πλαίσιο είναι δημοκρατικός, όταν από πίσω του έρχονται άλλοι νόμοι, διότι αν από πίσω του έρχονται διοικητικές πράξεις (Υπουργικές Αποφάσεις και προεδρικά διατάγματα), τότε αυτό σημαίνει ότι το κράτος επιφυλάσσει στον εαυτό του το δικαίωμα να αποφασίζει. Ήδη έχει υπάρξει ένας τεράστιος αριθμός εγκυκλίων που αφορούν στις δημοτικές εκλογές.
2. Γιατί 13 αιρετές περιφέρειες; Η απάντηση είναι, πως, όταν καταθέσαμε το ΕΣΠΑ, υπήρχαν ακόμα 13 κρατικές περιφέρειες, και επειδή το ΕΣΠΑ κατατέθηκε με την τότε περιφερειακή δομή, δεν μπορούμε τώρα να την αλλάξουμε, διότι δεν θα ισχύει το ΕΣΠΑ! Εν πάση περιπτώσει, με τον Καλλικράτη οι δήμοι αποκτούν 299 αρμοδιότητες αντί για 100 περίπου που είχαν, ενώ οι 13 αιρετές περιφέρειες αποκτούν 309 αρμοδιότητες. Ασφαλώς, αρμοδιότητα από αρμοδιότητα διαφέρει ως προς τη σημασία της. Για παράδειγμα, προβλέπεται η ήσσων αρμοδιότητα του δήμου να έχει εκπρόσωπο σε ένα τοπικό φεστιβάλ, ωστόσο του παραχωρείται και η μείζων αρμοδιότητα να επιβάλλει ανταποδοτικά τέλη.

Γενικώς ο Καλλικράτης είναι ευάλωτος στην κριτική, ιδίως ως προς τρία ζητήματα:

1. Η εσωτερική λογική του Καλλικράτη πρεσβεύει ότι ισχυρός δήμος είναι ο μεγάλος δήμος. Το συμπέρασμα αυτό, όμως, συγκρούεται με τη διεθνή αυτοδιοικητική τάση.
2. Δεν προωθεί τη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά της περιοχής του, απεναντίας εισάγει μια διαδικασία εκλογικού συστήματος, στο οποίο λαμβάνεται υπ’ όψη το κομματικό συμφέρον. Ιδίως, δεν επιτρέπει τη σύμπηξη τοπικών συλλογικοτήτων, οι οποίες να έχουν τη δυνατότητα να κατέλθουν αυτοδύναμα στις τοπικές εκλογές. Για παράδειγμα, στην Κέρκυρα, η οποία –για ιστορικούς λόγους- είναι χωρισμένη σε 103 κοινότητες, για να μπορέσει να συμπληρωθεί ένα πλήρες ψηφοδέλτιο απαιτούνται 525 άτομα, ενώ αντίστοιχες δυσχέρειες ανακύπτουν και στη Μυτιλήνη και αλλού. Επιπλέον, διατηρείται και οξύνεται ακόμη περισσότερο το πρόβλημα της εξουδετέρωσης της απλής αναλογικής. Για παράδειγμα, ο υποψήφιος περιφερειάρχης Αττικής, ο οποίος την πρώτη Κυριακή θα συγκεντρώσει ποσοστό 25%, εάν καταφέρει να νικήσει και στο δεύτερο γύρο θα κατακτήσει τα 3/5 των περιφερειακών συμβούλων, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην έννοια της δημοκρατίας.
3. Δεν υπάρχει πραγματική μεταφορά εξουσίας, δηλαδή αρμοδιοτήτων και πόρων στους δήμους. Ακόμα και με την ποσοστικοποίηση από τον ΦΠΑ και το φόρο εισοδήματος, είναι σαφές πως το κράτος θεωρεί ότι του ανήκει το 75% της διαχείρισης.

Πρόταση του Αριστερού χώρου, λοιπόν, είναι να μεταβιβαστούν όλες οι μη κρατικές αρμοδιότητες στις περιφέρειες και στους δήμους και να καταργηθούν ολοσχερώς οι αποκεντρωμένες περιφέρειες και οι κάθετες δομές των Υπουργείων. Επιπλέον, είναι θέση της Αριστεράς ότι ο Καλλικράτης είναι παρακολούθημα του μνημονίου,  αφού η μείωση των πόρων προς την αυτοδιοίκηση, εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της περικοπής των κοινωνικών δαπανών. Μιλάμε για μία αυτοδιοίκηση, η οποία θα κληθεί να ασκήσει περισσότερε αρμοδιότητες, με λιγότερα χρήματα. Η ύφεση αποτελεί επιλογή της κυβέρνησης και είναι ο τρόπο που επιλέχθηκε για να γίνει η εσωτερική υποτίμηση. Ο αντιμνημονιακός αγώνας είναι προϋπόθεση, για να προωθηθεί η ανάπτυξη, χωρίς την οποία δεν μπορούμε ως χώρα να ζήσουμε και να ξεχρεώσουμε συγχρόνως.