Ζήτω η "δημόσια" "δωρεάν" "παιδεία"

Του Κώστα Σερδάρη

Όλοι έχουμε κατά καιρούς γράψει και διαβάσει πολλά για την παιδεία, για το ελληνικό πανεπιστήμιο, το εθνικό πρόγραμμα διδασκαλίας και τα τοιαύτα. Παρά τις ιδεολογικές, πρακτικές και τις εν γένει διαφωνίες που είχαμε (και συνεχίζουμε να έχουμε) πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, θεωρώ πως πάνω κάτω όλοι συμφωνούμε στο εξής: η παιδεία και ειδικότερα η πανεπιστημιακή μόρφωση πρέπει να είναι προσιτή όχι μόνο σε όσους έχουν χρήματα να την αποκτήσουν -ή μάλλον να την αγοράσουν- αλλά στο σύνολο του λαού. Και αυτό για το λόγο ότι ο μόνος τρόπος για να εξανθρωπίσεις μια κοινωνία είναι να της προσφέρεις Παιδεία, η οποία πλην των άλλων κατακτάται και μέσω της μόρφωσης. Επειδή δε, ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού μπορεί να έχει τα τυπικά προσόντα αλλά όχι την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσει, πρέπει να παρέμβει το κράτος, με την πρόνοια του οποίου τα άτομα αυτά θα μπορέσουν να αποκτήσουν πανεπιστημιακή μόρφωση. Και η μόρφωση αυτή πρέπει να είναι τέτοιου επιπέδου, ώστε να μπορούν αργότερα οι απόφοιτοι να βγουν και να διεκδικήσουν ισότιμα μία θέση στην αγορά εργασίας.

Το παραπάνω, λοιπόν, θα ήταν το ιδανικό. Αλλά και το δίκαιο. Ωστόσο, η άτιμη η πραγματικότητα για μια ακόμα φορά με διαψεύδει. Όλοι γνωρίζουμε τα τεράστια κενά που αντιμετωπίζει η τριτοβάθμια -και όχι μόνο, αλλά επιτρέψτε μου να αναφερθώ μόνο σε αυτήν- εκπαίδευση στην Ελλάδα. Από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει κανείς! Από την έλλειψη έως και ανυπαρξία... 

...υλικοτεχνικών υποδομών, ακόμα και σε σχολές που είναι αδύνατο να παρασχεθεί σωστή εκπαίδευση χωρίς κάποιον ελάχιστο εργαστηριακό εξοπλισμό; Από την απουσία διδασκόντων σε πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα; Από το μαρασμό των περιφερειακών ιδρυμάτων τα οποία χτίστηκαν εν μια νυκτί προκειμένου να εξυπηρετήσουν τοπικά συμφέροντα και μετά αφέθηκαν στην τύχη τους; Ή μήπως να πούμε για το κομματικό παρακράτος που "λύνει και δένει" μέσα στα πανεπιστήμια και αποτελεί τροχοπέδη οιασδήποτε θετικής εξέλιξης. Όπου και να κοιτάξει κανείς στο ελληνικό πανεπιστήμιο βλέπει σαπίλα και διάλυση. Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, τώρα ξαφνικά σου λένε πως από εδώ και πέρα ξέχνα και τα δωρεάν συγγράμματα. Για όσους, λοιπόν, δεν είναι καλά πληροφορημένοι, το Υπουργείο Παιδείας εξέδωσε εγκύκλιο με ημερομηνία 28-1-2011 -δηλαδή κατά τη διάρκεια της εξεταστικής. Τυχαίο; Δε νομίζω- με την οποία εξειδικευόταν ο τρόπος και η διαδικασίας προμήθειας και διανομής των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Πλην των υπολοίπων, διαμηνύεται στα ιδρύματα πως "οι γραμματείες των τμημάτων από 1-20 Φεβρουαρίου οφείλουν να εισέρχονται στο κεντρικό πληροφοριακό σύστημα και να αφαιρούν σωρευτικώς προτεινόμενα συγγράμματα από τις προτεινόμενες επιλογές συγγραμμάτων, προτείνοντας ταυτόχρονα ένα και μόνο σύγγραμμα".

Αν και όλοι πιστεύω πως είστε αρκετά έξυπνοι για να καταλάβετε τι σημαίνουν τα παραπάνω, ας περιοριστώ μόνο να πω πως από εδώ και στο εξής, ανεξάρτητα σε ποια σχολή ανήκεις, πόσα συγγράμματα έπαιρνες μέχρι τώρα και φυσικά πόσα πραγματικά χρειάζονται για να καλύψεις την ύλη του μαθήματος, δικαιούσαι να πάρεις ένα και μόνο ένα. Τα υπόλοιπα, λοιπόν, είτε θα τα αγοράσεις, είτε όχι και αν περάσεις ποτέ το μάθημα σφύρα μου κλέφτικα. Ο φοιτητής, λοιπόν, στο Χ Πανεπιστήμιο της κωλοπετινίτσας, πέραν του ότι έχει να πληρώσει ενοίκιο, λογαριασμούς, φαγητό και τα παρελκόμενα, θα πρέπει να πληρώνει και τα επιπλέον συγγράμματα, εκτός και αν του αρέσει τόσο πολύ η κωλοπετινίτσα και θέλει να μείνει εκεί ως αιώνιος φοιτητής. Και ο κατακαημένος ο πατέρας εκεί πίσω στο σπίτι, που μπορεί να έχει απολυθεί, να του έχουν κόψει το μισθό, να έχει κλείσει την επιχείρησή του, πρέπει τώρα να πληρώνει -εκτός των άλλων- και τα βιβλία του παιδιού του. Και όταν λέμε για βιβλία εννοούμε συνήθως κάτι τόμους που ζυγίζουν κάμποσα κιλά ο καθένας και κοστίζουν κατά μέσο όρο 60 με 80 ευρώ τουλάχιστον. Άρα σε μια σχολή όπως είναι η Νομική, η προμήθεια των επιπλέον συγγραμμάτων, που διανέμονταν έως τώρα δωρεάν, θα κοστίσει περίπου 400-500 ευρώ. Ωραίο δεν ακούγεται;

Πέραν των γεγονότων, όμως, ίσως είναι σημαντικότερο να ερευνήσουμε αφενός πώς φτάσαμε ως εδώ και αφετέρου σε τι πραγματικά αποσκοπεί αυτή η ενέργεια. Σαφώς και το μέτρο αυτό, όπως και όλα τα μέτρα που λαμβάνονται την περίοδο που διανύουμε γίνονται με το πρόσχημα της εξοικονόμησης χρημάτων στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης. Αυτό είναι ίσως κατανοητό από τη μια μεριά, αλλά από την άλλη μπορεί να θεωρηθεί αρκετά φτηνό και ανεδαφικό επιχείρημα. Αρχικά, θεωρώ πολύ απερίσκεπτο σε μία περίοδο ύφεσης που επιδιώκεις την έξοδο από την κρίση να κατακρεουργείς, ουσιαστικά, τον ισχυρότερο μοχλό μελλοντικής ανάπτυξης, που είναι οι νέοι. Αν σε αυτούς τους ανθρώπους δεν δοθεί μια ολοκληρωμένη και σωστή πανεπιστημιακή μόρφωση, τότε με τι δυνατότητες να προσφέρουν μεθαύριο στην αγορά εργασίας; Αλλά και πέρα από αυτό, ποιος πραγματικά είναι τόσο ανόητος ώστε να πιστεύει πως το οικονομικό πρόβλημα της χώρας θα λυθεί από την εξοικονόμηση κάποιων "ψωροευρώ" -σε σύγκριση με το αχανές χρέος- μέσω της περικοπής συγγραμμάτων; Και αν θέλουν να εξοικονομήσουν στην τελική χρήματα, ας μειώσουν τις βουλευτικές αποζημιώσεις και τα τουρνέ των υπουργών και ας πάψουν να τα βάζουν με τους πιο αδύναμους κρίκους της ελληνικής κοινωνίας. Διότι η κοινωνική αυτή αναλγησία και η καταστρατήγηση του κοινωνικού κράτους εξυπηρετεί μόνο ορισμένα συμφέροντα και δεν έχει επιφέρει κανένα χειροπιαστό οικονομικό αποτέλεσμα. Εκτός και αν -και αυτή είναι η βαθύτερη ανάλυση- το παραπάνω μέτρο είναι ο προάγγελος της εισχώρησης ιδιωτικών κεφαλαίων στην ανώτατη εκπαίδευση. Ίσως με αυτόν τον τρόπο να ανοίγει ο δρόμος για να προσφέρουν "φιλεύσπλαχνοι" επιχειρηματίες τα χρήματα για να αγοράζουν οι φοιτητές τα συγγράμματά τους με αντάλλαγμα να εκμεταλλεύονται αργότερα την εργασία των αποφοίτων στις επιχειρήσεις και τα γραφεία που διαθέτουν. Ωστόσο, για το τελευταίο μόνο εικασίες μπορεί να κάνει κάποιος και μένει να αποδειχθεί στο μέλλον. Μακάρι, όμως, να βγω ψεύτης.

Για να είμαστε, βέβαια, σωστοί και δίκαιοι και επειδή πρέπει να κάνουμε και την αυτοκριτική μας, οφείλουμε να παραδεχτούμε πως φταίμε και μεις. Όχι γιατί κάναμε τίποτα κακό, αλλά επειδή ανεχόμασταν. Σωπαίναμε όταν ο κάθε "καθηγηταράς" μας πουλούσε έμμεσα το βιβλίο του και εμείς σπεύδαμε να το δηλώσουμε, παρόλο που υπήρχαν άλλα, πιο αξιόλογα συγγράμματα. Σωπαίναμε όταν ο ίδιος "καθηγηταράς" προσέφερε δύο βιβλία του για το ίδιο μάθημα τα οποία είχε κόψει στη μέση -λες και έγραφε σίκουελ- προκειμένου να πλουτίζει περισσότερο ο ίδιος και ο εκδοτικός του οίκος. Σωπαίναμε όταν οι σχολές έκαναν εργολαβίες με συγκεκριμένους εκδοτικούς οίκους οι οποίοι υπερκοστολογούσαν τα βιβλία για να κερδοσκοπούν με το κρατικό χρήμα. Αδιαφορούσαμε που το πανεπιστήμιο κατασπατάλαγε τις κρατικές επιχορηγήσεις για να ικανοποιεί εξωπανεπιστημιακές "ανάγκες". Η σιωπηρή μας, λοιπόν, αποδοχή σε τέτοιου είδους συμπεριφορές διόγκωσε το πρόβλημα και ενθάρρυνε άνομες ενέργειες εκ μέρους των διδασκόντων, της διοικήσεως και των συνδικαλιστών.

Η παραπάνω κριτική, όμως, σε καμία περίπτωση δε δικαιολογεί την επίμαχη εγκύκλιο ούτε προσφέρει συγχωροχάρτι στην κυβέρνηση. Ίσα ίσα που τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, έχει προκύψει ένα σοβαρότατο πρακτικό πρόβλημα που απαιτεί άμεση επίλυση. Και επειδή δε θεωρώ πως η πλειοψηφία των Ελλήνων φοιτητών έχει τη δυνατότητα να πληρώνει τα συγγράμματα, η μοναδική λύση είναι η οργανωμένη και πέρα από κομματικές σημαίες αντίσταση σε αυτό το μέτρο. Σε τέτοιες κρίσιμες περιόδους δε χωρούν ούτε διαξιφισμοί, ούτε αντεγκλήσεις. Είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους και όλοι μαζί πρέπει να το αντιμετωπίσουμε. Διαφορετικά να είστε σίγουροι πως δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να νικήσουμε. Αλλά όσο το Πανεπιστήμιο το απομυζούν κομματικοί εγκάθετοι με μικροπολιτικά συμφέροντα, που μόνο για το συμφέρον του φοιτητή δεν ενδιαφέρονται, είμαι πολύ απαισιόδοξος για την έκβαση της μάχης..