Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης(;)

Του Πέτρου Πούγγουρα

Οι εξελίξεις τις τελευταίες ημέρες διαδέχονταν η μία την άλλη. Τα θέματα που ανέκυψαν πολλά, τα περισσότερα από τα οποία έγιναν αντικείμενο σχολιασμού σε προηγούμενα κείμενα στο blog. Πορείες, αστυνομική βία, επεισόδια από τους «γνωστούς άγνωστους», ξυλοδαρμός βουλευτή. Το δικό μου κείμενο  θα απασχολήσει η στάση που τήρησαν τα ΜΜΕ απέναντι σε όλα αυτά τα γεγονότα  και η οποία σε μεγάλο βαθμό αντιπροσωπεύει  τη γενικότερη στάση που καθημερινά επιδεικνύουν.

Ξεκινώντας από τις πορείες, αυτό που διαπιστώνω είναι ότι η εικόνα που σχημάτισε όποιος βρέθηκε στο δρόμο ή πληροφορήθηκε από τους παριστάμενους τα συμβάντα είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτή που σχημάτισε όποιος ενημερώθηκε από την τηλεόραση κυρίως, αλλά και από τον τύπο. Όσοι ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, ήτοι η τεράστια πλειοψηφία, σήμερα είναι πεπεισμένοι ότι οι γνωστοί τύποι κατέβηκαν, τα σπάσανε, ρίξανε κανα-δυο μολότοφ και αυτό είναι όλο. Δεν γνωρίζουν ότι μπλοκ φοιτητών, μεταξύ των οποίων και αυτό της Νομικής, διασπάστηκαν και ξυλοκοπήθηκαν άγρια από τα ΜΑΤ. Δεν γνωρίζουν ...

.   

...ότι ανυπεράσπιστα, πεσμένα στο έδαφος άτομα δέχονταν κλωτσιές κατακέφαλα. Δεν γνωρίζουν ότι έξω από τα δικαστήρια της Ευελπίδων η αστυνομία επιτέλεσε με υπέρμετρο ζήλο το καθήκον της απέναντι σε διαμαρτυρόμενους για τις 45 συλλήψεις της πορείας στις 6/12. Ή μάλλον το τελευταίο το γνωρίζουν, αλλά ελαφρώς παραλλαγμένο.

Εύλογα δημιουργούνται ορισμένα ερωτήματα. Γιατί ο ξυλοδαρμός του Κ. Χατζηδάκη «έπαιζε» πρώτη είδηση τόσες μέρες, ενώ το γεγονός ότι η αστυνομία ξυλοκόπησε με βάναυσο τρόπο και χωρίς καμία απολύτως δικαιολογία ειρηνικούς διαδηλωτές, δεν είναι καν άξιο αναφοράς; Προφανώς και πρόθεση μου δεν είναι να μπω σε μια λογική στάθμισης των δύο περιπτώσεων. Τόσο η βία των πολιτών στον βουλευτή, όσο και η αδικαιολόγητη βία αστυνομικών σε πολίτες είναι καταδικαστέα. Ωστόσο αδυνατώ να εντοπίσω το δημοσιογραφικό κριτήριο, σύμφωνα με το οποίο στο πρώτο συμβάν αναλογεί τεραστίων διαστάσεων τηλεοπτικός χρόνος και στο δεύτερο μηδαμινός ή ελάχιστος. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, διευκρινίζω ότι η ένσταση μου δεν έγκειται στην εκτενή προβολή του πρώτου, καθώς πρόκειται για ζήτημα εξαιρετικής σημασίας, αλλά στην υποβάθμιση του δευτέρου.

Απάντηση στα παραπάνω μπορεί να δοθεί εάν εξετάσουμε τους όρους λειτουργίας των ΜΜΕ. Παραμένει κύριος σκοπός τους η παροχή ενημέρωσης ή μήπως υπήρξε μεταβολή; Υπάρχουν δύο σημαντικές παράμετροι, οι οποίες αλλοιώνουν τον ενημερωτικό χαρακτήρα που πρέπει να διακρίνει ένα μέσο: η οικονομική και η πολιτική.

 Σήμερα τα ΜΜΕ έχουν εξελιχθεί σε επιχειρήσεις. Ο ρόλος τους ως υπηρεσίες πληροφόρησης φαίνεται να υποχωρεί ενόψει του χαρακτήρα τους ως οικονομικού οργανισμού. Η αλλαγή αυτή στη φυσιογνωμία τους ενέχει αρκετούς κινδύνους. Ως γνωστόν, πρώτιστο μέλημα μιας επιχείρησης είναι το κέρδος. Πως θα επιτευχθεί αυτό; Κυρίως μέσω των διαφημίσεων που ένα μέσο θα εξασφαλίσει. Ο διαφημιζόμενος φυσικά θα προτιμήσει τη διαφήμιση των προϊόντων ή υπηρεσιών του στο μέσο με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση-ακροαματικότητα-αναγνωσιμότητα. Επόμενο είναι τα ΜΜΕ να προσπαθούν να προσελκύσουν μεγαλύτερο κοινό, ώστε να αυξήσουν τα έσοδα τους.

Έτσι, η επιλογή των προβαλλόμενων ειδήσεων παύει να γίνεται με δημοσιογραφικής φύσεως κριτήρια και ακολουθούνται κριτήρια οικονομικά. Όποια είδηση κρίνεται ότι αυξάνει την τηλεθέαση, προβάλλεται εντονότερα. Οι υπόλοιπες έπονται. Μπορεί να ακούγεται κυνικό αλλά περισσότερο «πουλάει» η μολότοφ παρά η ειρηνική διαδήλωση, ο ξυλοδαρμός ενός βουλευτή από αγανακτισμένους πολίτες παρά ο ξυλοδαρμός πλειάδας διαδηλωτών από αστυνομικούς.

Δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς ότι δύο χρόνια πριν απασχόλησε για μεγάλο χρονικό διάστημα η μεμονωμένη ενέργεια ενός ειδικού φρουρού που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο ενός νέου, ενώ τις προηγούμενες εβδομάδες δεν υπήρξε καμία αναφορά στις ομαδικά οργανωμένες συμπεριφορές αστυνομικών, που είχαν ως αποτέλεσμα βαρείς τραυματισμούς και θα μπορούσαν να είχαν ακόμα και το θάνατο. Οι συμπεριφορές των αστυνομικών οργάνων ομοιάζουν σε μεγάλο βαθμό. Το πρόβλημα που ανακύπτει και στις δύο περιπτώσεις κοινό, η αστυνομική αυθαιρεσία. Διαφοροποιούνται όμως τα αποτελέσματα. Έννοια των ΜΜΕ δεν είναι να ενημερώσουν για το υπαρκτό πρόβλημα των ανέλεγκτων αστυνομικών αλλά να προσελκύσουν το κοινό, το οποίο ως γνωστόν διψάει για θέαμα. Γιατί αν συνέβαινε το πρώτο, τότε θα είχαμε ανάλογη κάλυψη και των πρόσφατων ενεργειών αυθαιρεσίας.

Δεύτερη παράμετρος είναι οι πολιτικές απόψεις που εκφράζει ένα μέσο. Δεν χωράει καμία συζήτηση ότι είναι θεμιτό και απολύτως φυσιολογικό το κάθε ΜΜΕ να απηχεί απόψεις ενός πολιτικού χώρου. Δεν είναι όμως θεμιτό να αλλοιώνει ή να αποκρύπτει γεγονότα, προκειμένου να εξυπηρετήσει πολιτικά συμφέροντα. Ένας ραδιοτηλεοπτικός σταθμός ή μια εφημερίδα μπορεί να υποστηρίζει την κυβερνητική πολιτική μέχρις εσχάτων. Δεν επιτρέπεται όμως να αποσιωπά ή να αλλοιώνει ειδήσεις, με σκοπό οι πολίτες να μένουν στο σκοτάδι και το κράτος στο απυρόβλητο. Αυτό ισχύει ιδίως για τους τηλεοπτικούς σταθμούς, καθώς δεν έχει ο καθένας μας τη δυνατότητα να λειτουργήσει δικό του κανάλι ή να οικειοποιηθεί τηλεοπτικό χρόνο. Η αυξημένη δύναμη επιρροής που έχουν στο κοινό, συνεπάγεται και τη λειτουργία τους με αυξημένη συνείδηση της ευθύνης τους. Άλλωστε η ορθή λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης αποτελεί και έναν από τους δημοκρατικούς δείκτες μιας κοινωνίας.