Σελίδες

5 Μαΐου 2011

Είμαστε πάντοτε ελεύθεροι;

Του Πέτρου Πούγγουρα

Μια σειρά ζητημάτων που εμφανίστηκαν το τελευταίο διάστημα με ώθησαν να γράψω το συγκεκριμένο κείμενο. Το νομοσχέδιο περί εχθροπάθειας και ρατσιστικού λόγου, τα «φρουτάκια» που επανήλθαν στη δημοσιότητα, τα μαθήματα του εργατικού δικαίου, μια δεύτερη ανάγνωση του κειμένου που είχε γράψει ο Οδυσσέας Θεοφάνης πριν από κάποιο καιρό στο blog μας σχετικά με την πώληση νεφρών, ήταν τα κύρια από αυτά.

Το στοιχείο που συνδέει τα ζητήματα αυτά μεταξύ τους δεν είναι άλλο από την ελευθερία. Τους τελευταίους αιώνες διακρίνουμε την τάση να υποστηρίζεται η ευρεία ελευθερία του ατόμου. Η φιλελεύθερη αντίληψη θέλει το άτομο ελεύθερο να κάνει τις δικές του επιλογές. Ο καθένας είναι ικανός να λάβει μόνος τις αποφάσεις για τον εαυτό του χωρίς να χρειάζεται καθοδήγηση ή καταναγκασμό. Το κράτος – πατέρας, το οποίο θα αναλάβει την προστασία του ευάλωτου και άμαθου πολίτη απαγορεύοντάς του να βλάψει τον εαυτό του, είναι αποφευκτέο.

Πρόσφατα έγραψα ένα κείμενο όπου υποστήριζα την απόλυτη ή σχεδόν απόλυτη ελευθερία η οποία πρέπει να διέπει την εκφορά του λόγου. Η έκφραση κάθε ατόμου πρέπει να διέπεται από κανέναν ή ελάχιστους περιορισμούς. Συνεπώς, η παρεχόμενη στα άτομα ελευθερία είναι η μέγιστη δυνατή.

Ερωτόμενος επί της ανωτέρω προβληματικής ένας υποστηρικτής των φιλελεύθερων ιδεών δεν θα δυσκολευόταν πολύ να απαντήσει. Αν εξετάσουμε μια άλλη περίπτωση, τα τυχερά ηλεκτρονικά παιχνίδια, γνωστά και ως «φρουτάκια», γίνεται αντιληπτό ότι το εν λόγω ζήτημα εμφανίζει μια διαφορά ... 




... σε σχέση με την ελευθερία του λόγου. Όσο ευρύτερη ελευθερία κι αν έχει ένα άτομο να εκφράζεται, ο κίνδυνος να βλάψει τον εαυτό του δεν αυξάνεται (τουλάχιστον όχι άμεσα, γιατί εμμέσως θα μπορούσε να πει κανείς ότι όσο πιο επιτρεπτό είναι να «προσβάλλεις» τους άλλους με το λόγο σου τόσο πιο εκτεθειμένος είσαι σε ενδεχόμενες βίαιες αντιδράσεις τους), ενώ όσο μεγαλύτερη ελευθερία χορηγείται σε κάποιον να τζογάρει, τόσο περισσότερο θέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο.

Έχει, λοιπόν, ένα άτομο το δικαίωμα να θέσει σε κίνδυνο τον εαυτό του, να τον επιβαρύνει ή ακόμα και να τον καταστρέψει; Ή μήπως το κράτος οφείλει να επέμβει και να τον προστατεύσει; Εφόσον δεχόμαστε ότι το άτομο πρέπει να είναι ελεύθερο να επιλέξει, τότε πρέπει να δεχτούμε όχι μόνο τις επιλογές που κάνει προς το συμφέρον του, αλλά και αυτές που καταλήγουν βλαπτικές για τον ίδιο. Εάν κάποιος θέλει να πίνει, να καπνίζει, να τζογάρει ή να μην φοράει ζώνη όταν οδηγεί, δεν μπορούμε να του το απαγορεύσουμε. Αυτό που μπορεί το κράτος να πράξει, και επιβάλλεται να το πράξει, είναι να μας διαφωτίσει για τις επικείμενες συνέπειες. Εάν καταναλώνεις αλκοόλ η υγεία σου θα επιβαρυνθεί με τον τάδε τρόπο, εάν καπνίζεις με το δείνα τρόπο, εάν δεν φοράς κράνος ή ζώνη ή μιλάς στο κινητό ενώ οδηγείς, υπάρχει αυτός ο κίνδυνος. Από εκεί και πέρα, με πλήρη συνείδηση των πραττομένων του και των συνεπειών τους είναι ζήτημα του καθενός ατομικά να προβεί στην όποια επιλογή θέλει.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο ΚΟΚ προβλέπει ότι όποιος οδηγεί χωρίς να φοράει ζώνη, τιμωρείται. Συμβαδίζει η ρύθμιση αυτή με μια φιλελεύθερη οπτική; Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι αρνητική. Το κράτος δεν δικαιούται να επιβάλλει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, ακόμα κι αν αυτή αναμφίλεκτα αποβαίνει προς όφελός μας. Μπορεί σε ορισμένους να φαίνεται σκληρό και ίσως παράλογο, αλλά η απάντηση δεν μπορεί να είναι διαφορετική. Το κράτος δύναται, όπως προανέφερα, να καταστήσει γνωστές στους πολίτες τις συνέπειες που έχει η συγκεκριμένη επιλογή. Να εντάξει δηλαδή στο πρόγραμμα των σχολικών μαθημάτων την κυκλοφοριακή αγωγή, να θεσπίσει ένα πιο απαιτητικό σύστημα απόκτησης άδειας οδήγησης, να «τρέχει» καμπάνιες ενημέρωσης για τη δέουσα συμπεριφορά στο δρόμο και τους κινδύνους από τη μη τήρησή της. Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τα «φρουτάκια». Η παρέμβαση δεν πρέπει να συντελείται σε επίπεδο απαγόρευσης, αλλά σε επίπεδο ενημέρωσης και διαθέσιμης βοήθειας προς τους χρήζοντες αυτήν.     

Μεταπηδώντας σε ένα επόμενο στάδιο, τίθενται ορισμένα ακόμα ερωτήματα. Εφόσον είμαστε ελεύθεροι να προβούμε σε καταστροφικές επιλογές όπως να μη φοράμε ζώνη, να καταναλώνουμε αλκοόλ ή να καπνίζουμε, έχουμε άραγε την ίδια ελευθερία να πουλήσουμε ένα όργανο του σώματός μας, όπως ένα νεφρό, ή να φτάσουμε στο υπέρτατο σημείο αυτοβλάβης, δηλαδή στην αυτοκτονία;

Έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι, καλούμενοι να απαντήσουν στο παραπάνω ερώτημα, θα έδιναν καταφατική απάντηση όσον αφορά το δικαίωμα κάποιου να αφαιρέσει την ίδια του τη ζωή, αλλά αρνητική προκειμένου να έχει το δικαίωμα να διαθέσει τα νεφρά του. Η βλάβη, ωστόσο, που προξενεί κάποιος στον εαυτό του είναι μεγαλύτερη όταν τερματίζει τη ζωή του παρά όταν αποχωρίζεται ένα όργανο του σώματός του. Άρα, εάν κάποιος δέχεται το μείζον, ότι δηλαδή τα άτομα έχουν τέτοιου μεγέθους εξουσία πάνω στο σώμα τους ώστε να μπορούν να αυτοκτονήσουν, λογικά θα έπρεπε να δέχεται και το έλασσον, ότι είναι ελεύθερα να διαθέσουν ένα τμήμα του σώματός τους.

Εδώ τοποθετείται η ένσταση, για την οποία σας προϊδέασα στον τίτλο και στην οποία θέλω να καταλήξω. Επανέλαβα πολλάκις ότι το άτομο δεν επιτρέπεται να καταπιέζεται από το κράτος προς μία ορισμένη συμπεριφορά, με σκοπό να μην βλάψει τον εαυτό του, αλλά πρέπει ως ελεύθερο ον να αποφασίζει το ίδιο. Προκειμένου, όμως, να δεχθούμε αυτή τη θέση είναι απαραίτητο να συντρέχει μία κρίσιμη προϋπόθεση. Η ελευθερία να είναι πραγματική και όχι τύποις. Εφόσον υποστηρίζουμε τη μέγιστη δυνατή ελευθερία του καθενός να επιλέξει μεταξύ Α και Β, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι επιλέγει το Α επειδή πραγματικά το επιθυμεί. Αποφασίζει δηλαδή με όντως ελεύθερη βούληση.

Πόσο ελεύθερος, όμως, είναι κάποιος που αδυνατεί να καλύψει τις βασικές βιοτικές του ανάγκες και εξ αυτού του λόγου αποφασίζει να πουλήσει το νεφρό του; Έχει επιλέξει ελεύθερα να το χάσει; Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, μας φαίνεται ηθικά αποδεκτό να επιτρέπουμε ως κοινωνία να διαθέτει κάποιος ένα όργανο του σώματός του προκειμένου να καταφέρει να επιβιώσει;  

Αυτό λοιπόν που προβληματίζει είναι η περίπτωση ενός ατόμου, από το οποίο ελλείπει η πραγματική βούληση να αποχωριστεί το νεφρό του αλλά το πράττει υπό το άχθος της ανάγκης του προς επιβίωση. Δεν είναι προβληματικό το ίδιο το γεγονός ότι ένας άνθρωπος διαθέτει τμήμα του σώματός του. Εάν, για παράδειγμα, κάποιος επιλέξει να παραχωρήσει το νεφρό του προκειμένου να αποκτήσει μια πισίνα ή ένα ακριβό αυτοκίνητο, δεν θα υπήρχε η παραπάνω ένσταση. Η επιθυμία απόκτησης μιας πισίνας δεν επηρεάζει την επιλογή μεταξύ αυτής και του νεφρού, όχι τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό που να καθιστά ανελεύθερη την επιλογή. Συνεπώς, η επιλογή εδώ παραμένει ελεύθερη. Όταν όμως στη θέση της πισίνας υπεισέρχονται οι βασικότατες βιοτικές ανάγκες, τότε πραγματική ελευθερία και δυνατότητα επιλογής παύουν να υπάρχουν.

Για να υπάρξει γνήσια ελευθερία επιλογής πρέπει να υπάρχει και ένας ορισμένος αριθμός διαθέσιμων επιλογών. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η επιλογή ενός ατόμου ευρισκόμενου σε κατάσταση ένδειας να πουλήσει το νεφρό του δεν είναι τελικά προϊόν ελευθερίας αλλά ανάγκης, ανάγκης προς κάλυψη των πρωταρχικών βιοτικών αναγκών.

Αυτός είναι και ο λόγος που αρκετοί θα εναντιώνονταν στην πώληση νεφρών, την ίδια στιγμή που θα συμφωνούσαν με το δικαίωμα στο θάνατο. Άλλωστε, είναι νομίζω δεδομένο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων οι οποίοι τώρα πωλούν παράνομα και, σε μια υποτιθέμενη μελλοντική νομιμοποίηση, θα πουλούσαν νόμιμα το ένα από τα δύο νεφρά τους είναι όσοι έχουν άμεση ανάγκη τα χρήματα και ανήκοντες στην κατώτερη οικονομικά βαθμίδα.

Μία ακόμη περίπτωση όπου η ελευθερία των ατόμων περιορίζεται είναι το εργατικό δίκαιο. Ο τομέας αυτός του δικαίου βρίθει διατάξεων οι οποίες θέτουν περιορισμούς στη συμφωνία εργοδότη και εργαζόμενου. Η απόλυτα φιλελεύθερη άποψη δεν θα συμφωνούσε με το συγκεκριμένο καθεστώς. Τα δύο μέρη πρέπει να είναι ελεύθερα να συμφωνήσουν το οτιδήποτε. Άλλωστε, πρόκειται για δύο πλήρως ικανούς ενήλικες, τους οποίους οι σχετικές διατάξεις εμποδίζουν να συμβληθούν ελεύθερα θέτοντας αναγκαστικά ακολουθητέους κανόνες.

Εάν, ωστόσο, εξετάσουμε προσεκτικότερα το ζήτημα, θα παρατηρήσουμε ότι τα δύο μέρη δεν απολαμβάνουν της ίδιας ελευθερίας. Και αυτό συμβαίνει γιατί δεν είναι ίσα. Ο εργοδότης βρίσκεται σε αισθητά ισχυρότερη θέση, καθώς αυτός είναι που “θέτει τους κανόνες του παιχνιδιού”, την ώρα που ο εργαζόμενος είναι πολύ πιθανό ότι θα υποχωρήσει σε μεγάλο αριθμό απαιτήσεων προκειμένου να μην καταλήξει άνεργος. Ενδεχομένως να είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις όπου υπάρχει απόλυτη ισότητα των μερών και φυσικά στο πλαίσιο μιας συμφωνίας σπάνια καταφέρνει κανείς να ικανοποιήσει όλα του τα αιτήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις εντούτοις, όπως η παραπάνω, η ανισότητα αποδεικνύεται τόσο μεγάλη, ώστε η ελευθερία του ενός  περιστέλλεται σε βαθμό που καθιστά σχεδόν βέβαιο ότι η συμφωνία δεν θα είναι πλέον αποτέλεσμα γνησίως ελεύθερης συνδιαλλαγής. Αφήνοντας κατά μέρους το αν ο κάθε υπάρχων περιορισμός στο εργατικό δίκαιο είναι δικαιολογημένος, η λογική ότι εν γένει πρέπει να υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί, λόγω των όσων προαναφέρθηκαν, είναι ορθή και δίκαιη. 

Ίσως η άποψη ότι δεν είμαστε πάντοτε ελεύθεροι να φαντάζει κάπως επικίνδυνη για τα ατομικά δικαιώματα, τα οποία στηρίζονται στην έννοια της ελευθερίας. Δεν είναι, όμως, δυνατό να παραγνωρίσουμε ότι υπάρχουν καταστάσεις όπου ελευθερία είτε δεν υφίσταται είτε υφίσταται σε μη ικανοποιητικό βαθμό, και επομένως η ρύθμιση αυτών καθίσταται αναγκαία ούτως ώστε να μην καταλήγουμε σε άδικα αποτελέσματα.

15 σχόλια:

  1. Στην περίπτωση της ζώνης στο αυτοκίνητο ή του κράνους στην μηχανή, η ratio των σχετικών μέτρων δεν είναι η απαγόρευση της αυτοβλάβης υπό αυτήν την πατερναλιστική άποψη που παρουσιάζεις. Περισσότερο είναι ένα μέτρο προς όφελος των ασφαλιστικών εταιριών, οι οποίες εντελώς αδίκως θα έπρεπε να πληρώσουν διαφορετικές αποζημιώσεις σε κάποιον τραυματία που φορούσε ζώνη ή κράνος και διαφορετικές σε κάποιον που δεν φορούσε. Πράγμα που πλέον, σε αντίθεση με παλαιότερα, δεν συμβαίνει. Και ευλόγως.
    Δεν το λέω αυτό τόσο για να διορθώσω, όσο για να συνεισφέρω στη συγκεκριμένη συζήτηση το στοιχείο της συμπροσβολής (αν επιτρέπεται) τρίτων, από πράξεις που κατ' αρχήν βλάπτουν εμένα και μόνο. Και κατά πόσον αυτό βεβαίως είναι ελεθερία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δεκτή η διόρθωση και μπορεί ο σκοπός του νόμου να είναι όντως αυτός που λες. Ωστόσο, η μη επιβάρυνση των ασφαλιστικών εταιριών μπορεί να επιτευχθεί με άλλο τρόπο, ο οποίος συμβαδίζει τόσο με την ελευθερία του ατόμου όσο και με την αξίωση των εταιριών να μην βλάπτονται από τις επιλογές του κάθε οδηγού.

    Πράγματι οι ασφαλιστικές εταιρίες υφίστανται βλάβη εφόσον καλούνται να πληρώσουν την επιλογή του οδηγού να μην φοράει ζώνη. Αυτή όμως η παράμετρος πρέπει να επιλύεται με τη συμφωνία μεταξύ ασφαλιστικής και ασφαλισμένου και όχι με νομοθετική απαγόρευση. Θα συμφωνηθεί δηλαδή ότι η εταιρία θα καταβάλλει την αποζημίωση μόνο σε περίπτωση που ο οδηγός φορούσε ζώνη ή μόνο για τη βλάβη που θα υφίστατο αν υποθέσουμε ότι φορούσε ζώνη. Με τον τρόπο αυτό δεν θίγεται ούτε η ελευθερία του ατόμου αλλά ούτε τα συμφέροντα της ασφαλιστικής. Από τη μία, το άτομο γνωρίζει ότι αν δεν φορέσει ζώνη δεν θα του καταβληθεί η αποζημίωση ή θα του καταβληθεί μια αποζημίωση βάσει της ζημίας που θα υφίστατο αν φορούσε ζώνη, και άρα εντέλει επιλέγει να φορέσει ζώνη ή όχι έχοντας υπόψη του και αυτή τη συνέπεια. Από την άλλη, οι ασφαλιστικές δεν επιβαρύνονται από την επιλογή του κάθε οδηγού να αγνοήσει τη ζώνη.

    Εφόσον λοιπόν υφίσταται αυτή δυνατότητα, δεν είναι ανεκτό να ρυθμίζεται το ζήτημα μέσω μιας καθολικής νομοθετικής επιβολής ορισμένης συμπεριφοράς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Δεν ξέρω τί ακριβώς εξυπηρετεί μια τέτοια ελευθερία (του να μην φοράω ζώνη) ιδίως όταν μία τέτοια πράξη μου είναι σε θέση ανά πάσα στιγμή να βλάψει τρίτους.
    Εγώ οδηγώ αρκετό καιρό και μπορώ να πω ότι νιώθω μεγάλη ανακούφιση ξέροντας ότι η συντριπτική πλειονότητα των οδηγών κι επιβατών φοράει ζώνες, αντιθέτως μεγάλη ανασφάλεια ξέροντας ότι δεν είναι έτσι με τις μηχανές. Επίσης νιώθω ανακούφιση και ασφάλεια ξέροντας ότι η ασφάλειά μου με καλύπτει (υπενθυμίζω ότι η ασφάλεια είναι επίσης υποχρεωτική)
    Οπότε μπορώ να καταλάβω (αν και δύσκολα) ότι το Κράτος μπορεί να ανεχθεί χιλιάδες θανάτους και τραυματισμούς, χωρίς να καθιστά υποχρεωτική τη ζώνη, επειδή έτσι θίγεται η ελευθερία του οδηγού να μην φοράει ζώνη. Όμως εγώ δεν πρέπει να προστατευτώ; Και δεν εννοοώ οικονομικά. Αν τρακάρω και σκοτώσω κάποιον, το ότι αυτός θα σωνόταν αν φορούσε ζώνη, αν με γλιτώσει από έξοδα και δικαστικές διαμάχες (πράγμα δύσκολο), σίγουρα δεν θα με γλιτώσει από τι τύψεις.
    Αυτά που προτείνεις για ένταξη στο σχολικό πρόγραμμα, αυστηροποίηση της διαδικασίας απόκτησης διπλώματος κτλ. είναι μακροπρόθεσμα. Εγώ θέλω να προστευτώ τώρα που θα πάρω το αμάξι μου και θα βγω έξω. Από τί; Από το να μην σκοτώσω και να μην τραυματίσω, ενώ μπορούσα να το αποφύγω!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πέτρο πιο ''μεγάλο'' ζήτημα δύσκολα θα μπορούσες να αγγίξεις!

    Επειδή ωστόσο αναφέρεστε στα σχόλια στην ζώνη ασφαλείας και μάλιστα με μια βεβαιότητα πως αν καταργηθεί ο νόμος που υποχρεώνει τους επιβάτες να την φορούν αυτοί θα αρχίσουν να σκοτώνονται σαν... τα κουνούπια, σας παραθέτω ορισμένα στοιχεία, ώστε να ξεπεραστεί το υπεραπλουστευτικό δίλημμα κράτος/ρύθμιση=προστασία ζωής vs ελευθερία=κίνδυνος...

    Εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει πως οι νόμοι, οι οποίοι επιβάλλουν στους οδηγούς να φορούν ζώνη ασφαλείας, πετυχαίνουν το αντίθετο αποτέλεσμα, αυξάνουν δηλαδή τα ατυχήματα! Πως συμβαίνει αυτό; Απλά, ενώ οι ζώνες ασφαλείας σώζουν περισσότερες ζωές οδηγών, οδηγούν στον θάνατο περισσότερων πεζών, ποδηλάτων και μοτοσυκλετιστών, λόγω της πιο ριψοκίνδυνης οδηγικής συμπεριφοράς των οδηγών, οι οποίοι όταν φορούν ζώνες ασφαλείας αισθάνονται πως ο κίνδυνος που αναλαμβάνουν είναι κατά πολύ μειωμένος.

    Οι μελέτες αυτές εντάσσονται στο λεγόμενο Peltzman effect, από το όνομα του οικονομολόγου Sam Peltzman που πρώτος παρατήρησε το παραπάνω φαινόμενο. Βάσει αυτού οι άνθρωποι αντιδρούν σε μια ρύθμιση ασφαλείας μέσω της αύξησης άλλων επικίνδυνων συμπεριφορών (side effects) αντισταθμίζοντας μέρος ή το σύνολο του οφέλους του εν λόγω κανονισμού.

    Ενδεικτικά για το ζήτημα των ζωνών ασφαλείας:
    http://www.dbskeptic.com/2009/06/21/can-safety-regulations-kill-you-how-safe-are-seabelts-and-seatbelt-laws/
    όπου ο συντάκτης μας καλεί να αναρωτηθούμε αν θα οδηγούσαμε προσεκτικότερα αν ένα πρωί ξυπνάγαμε και βλέπαμε κομμένες τις ζώνες του αυτοκινήτου μας..

    Η ίδια μάλιστα τάση παρατηρείται και στους οδηγούς 4x4, όπου παρατηρείται 16 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος πρόκλησης ατυχήματος λόγω της πολύ συχνότερης χρήσης κινητού τηλεφώνου ως αποτέλεσμα της υπερβολικής σιγουριάς τους εξατίας των μειωμένων κινδύνων που διατρέχουν.
    http://gregmankiw.blogspot.com/2006/07/peltzman-effect.html

    Βέβαια έρευνα καθηγητών του πανεπιστημίου Harvard (2001) προσπαθεί να αναζητήσει αλλού την ξεκάθαρη άνοδο των θανάτων των ευρισκομένων εκτός του αυτοκινήτου (που και αυτή παρατηρεί) μετά την ψήφιση νόμων που καθιστούν υποχρεωτικές τις ζώνες ασφαλείας.
    http://www.law.harvard.edu/programs/olin_center/papers/pdf/341.pdf


    Τα γράφω αυτά όχι (τόσο!) για να υπερθεματίσω στον εξοβελισμό του κράτους από την κοινωνική ζωή, αλλά για να δείξω αφενός το πόσες παράπλευρες επιπτώσεις μπορεί να έχει μια νομοθετική ρύθμιση, ακόμα και προς την εξυπηρέτηση σκοπών που όλοι θα θεωρούσαμε σε πρώτη φάση θεμιτούς και αφετέρου για να αναστοχαστούμε την αξία της ελευθερίας, παύοντας να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως άβουλα όντα και αξιοποιώντας την ορθολογικότητα μας για να διαμορφώουμε τους θεσμούς εκείνους που μας είναι πραγματικά απαραίτητοι.

    Τριανταφυλλάκης Ηλίας

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Το ότι το συγκεκριμένο μέτρο έχει αυτό το παράπλευρο αποτέλεσμα, πράγμα που δεν αμφισβητώ, δεν σημαίνει ότι και το αποτέλεσμα αυτό δεν μπορεί με τη σειρά του να αποφευχθεί, με αντίστοιχα μέτρα προστασίας των πεζών, τα οποία μάλιστα δεν χρειάζεται να είναι ανελεύθερα.
    Τα πράγματα είναι πολύ απλά, κατά τη γνώμη μου. Το Κράτος βλέπει μπροστά στα μάτια του να γίνεται μία σύγκρουση αυτοκινήτων. Σταματάει τον χρόνο κι έχει να επιλέξει: Θα επιβάλλει στον οδηγό να φοράει ζώνη (ή, π.χ. στην κατασκευαστική εταιρία να βάλει στο αυτοκίνητο αερόσακο) και να σώσει τον οδηγό ή θα τον αφήσει έτσι; Τι ελευθερίες προσβάλει και κατά πόσο είναι άξιες προστασίας, αν επιλέξει την πρώτη επιλογή;
    Αν επιλέξει τη δεύτερη επιλογή, ο οδηγός ή επιβάτης που μετά το ατύχημα έμεινε, π.χ. ανάπηρος, θα μείνει ικανοποιημένος από το Κράτος και το εύρος της προστασίας των ελευθεριών που του εξασφάλισε;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Υποθέτω ότι αυτή η "έρευνα" έχει γίνει από το ίδιο ινστιτούτο που ανακάλυψε ότι οι λευκοί είναι πιο έξυπνοι από τους μαύρους. Υπάρχει μια έρευνα για κάθε τι τελικά.
    Εγώ ξέρω πως η ζώνη σώζει ζωές. Κι αν υπάρχει έστω και ένας άνθρωπος που σώθηκε επειδή φόρεσε τη ζώνη του επειδή ήταν υποχρεωμένος να το κάνει και όχι επειδή το ήθελε, τότε εγώ είμαι υπέρ αυτού του μέτρου.
    Κατά τα άλλα πολύ καλό το κείμενο. Συμφωνώ, ιδιαίτερα στο κομμάτι για το εργατικό δίκαιο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Όχι, Δώρε, αυτή η έρευνα έγινε από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ, λίγες μέρες πριν την πτώση του υπάρξαντος. Δεν υπάρχει άλλη πηγή αλήθειας πέρα από την κομμουνιστική ορθοδοξία.

    Σχετικά με το κείμενο και το πολύ σημαντικό ερώτημα του πότε είμαστε ελεύθεροι, ας εξετάσουμε πρώτα το ζήτημα της αυτοβλάβης και στη συνέχεια τις ρυθμίσεις του εργατικού δικαίου.

    Ο Πέτρος αναρωτάται:"Πόσο ελεύθερος, όμως, είναι κάποιος που αδυνατεί να καλύψει τις βασικές βιοτικές του ανάγκες και εξ αυτού του λόγου αποφασίζει να πουλήσει το νεφρό του; Έχει επιλέξει ελεύθερα να το χάσει; Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, μας φαίνεται ηθικά αποδεκτό να επιτρέπουμε ως κοινωνία να διαθέτει κάποιος ένα όργανο του σώματός του προκειμένου να καταφέρει να επιβιώσει;"

    Γιατί να μην είναι ελεύθερος; Το ότι έχεις κάποια ανάγκη δεν σημαίνει ότι η επιλογή σου δεν είναι ελεύθερη. Άμα ήταν έτσι, τότε όλοι όσοι εργάζονται δεν είναι ελεύθεροι γιατί καλύπτουν βασικές βιοτικές ανάγκες τους με το εισόδημα της εργασία τους. Ούτε ταυτίζεται η ελευθερία με τον αριθμό των διαθέσιμων επιλογών, αλλά αντίθετα(χοντρικά) με τον μη εξαναγκασμό από άλλους ανθρώπους ή αντίστοιχους κοινωνικούς θεσμούς. Όπως είπε ο Helvetius "The free man is the man who is not in irons, nor imprisoned in a gaol, nor terrorized like a slave by the fear of punishment ... it is not lack of freedom, not to fly like an eagle or swim like a whale". Επομένως αν ζεις στη ζούγκλα, χωρίς να σε καταπιέζει κανείς άνθρωπος, είσαι παντελώς ελεύθερος και όλες σου οι επιλογές γίνονται βάσει της θέλησής σου. Ακόμη, αφού κάποιος κάνει μια επιλογή σημαίνει ότι την θέλει, ή μάλλον, σημαίνει ότι προτιμά την κατάσταση που θα προκύψει από αυτήν σε σχέση με μία άλλη. Επομένως, ειδικά αφού ταυτίζεις την ελευθερία με τις διαθέσιμες επιλογές, δεν σου φαίνεται παράδοξο να "τιμωρείς" αυτόν που δεν έχει πολλές με το να του αφαιρείς κι άλλες; Αν δεν σου φαίνεται ηθικά αποδεκτό εσένα να αφήνουμε κάποιον να πουλάει τα όργανά του για χρήματα, τότε να του τα δώσεις εσύ και όποιος άλλος θέλει για να μην τα έχει ανάγκη.

    Συμπερασματικά: το να αφήνουμε σε έναν τρίτο να κρίνει πότε οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και πότε όχι, ανάλογα με τους λόγους για τους οποίους ασκούν τα δικαιώματά τους, είναι όντως ένα βήμα πριν τον ολοκληρωτισμό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Σχετικά με το εργατικό, πάλι μπερδεύεις την ελευθερία με άλλες καταστάσεις και συγχέεις τις έννοιες. Η υλική ανισότητα μεταξύ δύο ατόμων δεν επηρεάζει την ελευθερία του λιγότερου ισχυρού μέρους. Αν το δέχεσαι όντως αυτό, τότε θα πρέπει να θεωρείς ότι αφού δεν εξασφαλίζεται υλική ισότητα τότε μόνος πραγματικά ελεύθερος να συνάπτει συναλλαγές είναι ο πλουσιότερος. Και πάλι δηλαδή: το "ασθενέστερο" μέρος έχει δυνατότητα να επιλέξει, είτε να εργαστεί είτε να μείνει άνεργο χωρίς να παραβιάζεται η ελευθερία του.

    Εν προκειμένω: ο εργοδότης καλώς θέτει τους κανόνες που θέλει και ο εργαζόμενος είναι ελεύθερος να επιλέξει αν θα εργαστεί για αυτόν ή όχι. Το να παρέμβεις διαμορφώνοντας κατά το δοκούν το περιεχόμενο της σύμβασης, μειώνει την ελευθερία του εργοδότη, πράγμα που βέβαια δεν φαίνεται να προβληματίζει. Το χειρότερο όμως είναι οι παράπλευρες συνέπειες ανάλογων ρυθμίσεων: αν πχ έλεγε το εργατικό ότι απαγορεύεται να απολύονται οι νεοπροσλαμβανόμενοι εργαζόμενοι παρά μόνο αν περάσουν 6 μήνες, τότε ο ήδη προσληφθείς θα απολάμβανε μια εργασιακή ασφάλεια εις βάρος των υπολοίπων που μένουν άνεργοι. Αντίστοιχα η υποχρέωση του εργοδότη να μην απολύει έγγυες γυναίκες κάνει κακό στις υπόλοιπες που δεν έχουν προσληφθεί ακόμα, καθώς είναι επιφυλακτικοί οι εργοδότες να προσλαμβάνουν γυναίκες σε ηλικία που είναι πιθανόν να γίνουν μητέρες και δεύτερον θα αναγκαστεί να απολύσει κάποια άλλη/ον που είναι αποτελεσματικότερη/ος. Όπως και με τον κατώτατο μισθό που αυξάνει την ανεργία στους χαμηλόμισθους και συνήθως ανειδίκευτους εργάτες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Τέλος, το ερώτημα είναι ποια μορφή θα έχει ο κανόνας. Θα επιτρέπεται σε όλους και θα απαγορεύεται στους φτωχούς; Αντίστοιχα με την πορνεία, θα επιτρέπεται στις υψηλά αμειβόμενες γυναίκες να εργάζονται γιατί έτσι βγάζουν πολλά χρήματα οπότε δεν πέφτουν θύματα "εκμετάλλευσης" ενώ σε αυτές που βγάζουν λίγα θα απαγορεύεται γιατί δεν είναι "ελεύθερες" επειδή έχουν ανάγκη τα χρήματα; Ο κανόνας σε ποιους κάνει περισσότερο κακό; Από ποιους αφαιρεί επιλογές;

    Οδυσσέας Θεοφάνης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. - @ ανώνυμος 10.15

    «Δεν ξέρω τί ακριβώς εξυπηρετεί μια τέτοια ελευθερία»
    Οι ελευθερίες δεν εξαρτώνται από το σκοπό που εξυπηρετούν. Γιατί να μην φοράω ζώνη; Γιατί έτσι θέλω. Σε τι εξυπηρετεί η ελευθερία μου να χτυπήσω το κεφάλι μου στον τοίχο; Σε τίποτα. Κι όμως έχω αυτή την ελευθερία.

    «ιδίως όταν μία τέτοια πράξη μου είναι σε θέση ανά πάσα στιγμή να βλάψει τρίτους.»
    Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποια περίπτωση που η επιλογή μου να μη φορέσω ζώνη βλάπτει τρίτους.

    «Αν τρακάρω και σκοτώσω κάποιον, το ότι αυτός θα σωνόταν αν φορούσε ζώνη, αν με γλιτώσει από έξοδα και δικαστικές διαμάχες (πράγμα δύσκολο), σίγουρα δεν θα με γλιτώσει από τι τύψεις.»
    Σε ένα φιλελεύθερο κράτος όπου πράγματι δεν υπήρχε νόμος που να καθιστά υποχρεωτική τη ζώνη, τότε προφανώς και δεν θα έφερες ούτε αστική ούτε ποινική ευθύνη επειδή ο άλλος δεν φορούσε ζώνη. Η ευθύνη σου θα περιοριζόταν στο μέτρο της βλάβης που θα προκαλούνταν υποθέτοντας ότι ο ζημιωθείς φορούσε ζώνη.
    Όσον αφορά τις τύψεις που νιώθεις εσύ, αυτές δεν είναι ικανές να επιβάλλουν στον άλλο ένα πρότυπο συμπεριφοράς. Προφανώς, ο καθένας ξέρει ότι αν δεν φοράει ζώνη ελλοχεύει ο κίνδυνος σοβαρού τραυματισμού ή θανάτου. Επιλέγοντας να μη φορέσει ζώνη, αποδέχεται αυτό το ρίσκο. Το αν θα έχεις τύψεις για την επιλογή του να μη φορέσει ζώνη και να βλάψει τον εαυτό του είναι κάτι που δεν απασχολεί.

    - Σχετικά με τη συζήτηση που άνοιξε ο Ηλίας και το κατά πόσο το να μη φοράμε ζώνη μπορεί να έχει τελικά θετικά αποτελέσματα

    Το ότι δεν αναφέρθηκα καθόλου στην πτυχή αυτή έγινε σκοπίμως. Είναι πιθανό οι έρευνες που παραθέτει ο Ηλίας να αποτυπώνουν την πραγματικότητα και όντως είναι υπεραπλουστευτικό το δίλημμα κράτος/ρύθμιση = προστασία ζωής και ελευθερία = κίνδυνος. Ωστόσο, θεωρώ ότι ο νόμος που επιβάλλει τη ζώνη πρέπει να καταργηθεί αποκλειστικά επειδή είναι ανελεύθερος και όχι επειδή είναι αναποτελεσματικός. Χορηγούμε στα άτομα την ελευθερία να επιλέξουν αν θα φορούν ζώνη επειδή πιστεύουμε ότι έχουν δικαίωμα να επιλέξουν κάτι βλαπτικό για τον εαυτό τους και όχι επειδή χωρίς ζώνες έχουμε λιγότερους νεκρούς. Είτε οι θάνατοι είναι περισσότεροι είτε λιγότεροι όταν οι οδηγοί δεν φορούν ζώνη, αυτό δεν πρέπει να επηρεάζει στο παραμικρό τη χορήγηση της ελευθερίας επιλογής.

    Την ελευθερία δεν θα την παρέχουμε στο άτομο επειδή έτσι έχουμε λιγότερους νεκρούς, αλλά θα την παρέχουμε χωρίς να εξετάσουμε καθόλου αν ο αριθμός των θανάτων είναι μικρότερος ή μεγαλύτερος, με μόνη δικαιολογητική βάση ότι το άτομο πρέπει να έχει το ελεύθερο της βλαπτικής για τον ίδιο επιλογής.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. @ Οδυσσέας Θεοφάνης

    Το ότι έχεις κάποια ανάγκη όντως δεν σημαίνει ότι η επιλογή σου δεν μπορεί να είναι ελεύθερη. Το ότι όμως η ανάγκη αυτή είναι πρωταρχική για την επιβίωσή σου, δίνει μια διαφορετική διάσταση στο ζήτημα. Και αυτό γιατί αν η ανάγκη μου είναι να πάω διακοπές σε ένα εξωτικό νησί ή να αγοράσω ένα αυτοκίνητο, μπορώ να επιλέξω να μην την ικανοποιήσω. Από την ανθρώπινη φύση όμως δεν είναι δυνατό να επιλέξω να μην ικανοποιήσω τις βασικές μου ανάγκες, εφόσον βέβαια επιθυμώ να επιβιώσω και δεν έχω αυτοκτονικές τάσεις. Άρα, ενώ στην πρώτη περίπτωση έχεις να επιλέξεις μεταξύ νεφρού και εξωτικών διακοπών, στην δεύτερη η επιλογή μη ικανοποίησης των βασικών βιοτικών αναγκών δεν υφίσταται. Το άτομο δηλαδή εξαναγκάζεται να πουλήσει το νεφρό του, δεν το επιλέγει ελεύθερα.

    Το να δεχθώ ότι κάποιος μπορεί να πουλήσει ένα όργανο του σώματός του υπό την πίεση της ανάγκης του προς επιβίωση, με προβληματίζει και από την εξής άποψη. Αν δεχθώ ότι μπορεί να πουλήσει μέρος του σώματός του, τότε γιατί να μη δεχτώ ότι μπορεί να πουλήσει και ολόκληρο το σώμα του? Να υποδουλωθεί δηλαδή σε κάποιον με αντάλλαγμα αυτός να του καλύπτει τις πρωταρχικές του ανάγκες. Και αυτό ελεύθερη επιλογή θα ήταν με βάση τη λογική που εξέθεσες.

    «Αν δεν σου φαίνεται ηθικά αποδεκτό εσένα να αφήνουμε κάποιον να πουλάει τα όργανά του για χρήματα, τότε να του τα δώσεις εσύ και όποιος άλλος θέλει για να μην τα έχει ανάγκη.»

    Σημασία δεν έχει τόσο αν φαίνεται σε μένα ηθικά αποδεκτό, αλλά αν φαίνεται ηθικά αποδεκτό στην κοινωνία. Από τη στιγμή που αποφασίσαμε να ζήσουμε ως οργανωμένη κοινωνία και όχι ατομικώς, πρέπει και να αποφασίσουμε αν θα ανεχόμαστε να φτάνει ένα άτομο στο σημείο να πουλά το σώμα του για να επιβιώσει ή αν θα υπάρχει ένα μίνιμουμ πρόνοιας, ώστε να μην φτάνει το άτομο στο σημείο να λάβει τέτοιες αποφάσεις.

    Το κρίσιμο είναι λοιπόν η απόφαση που θα λάβουμε ως σύνολο: θέλουμε κάποιο μέλος της κοινωνίας μας να φτάνει στο σημείο να πουλά το όργανά του για να ζήσει ή θα του εξασφαλίσουμε ένα ελάχιστο βιοτικό επίπεδο; Αν αποφασίσουμε το πρώτο, τότε τα όσα λες είναι σωστά. Δεν θα πρέπει να αφαιρούμε επιλογές από κάποιον που πρέπει μόνος του να βρει τρόπο επιβίωσης, χωρίς να περιμένει καμία βοήθεια από το κοινωνικό σύνολο. Αν όμως αποφασίσουμε το δεύτερο, τότε το κράτος είναι αυτό που θα μεριμνήσει ώστε να μη φτάνει κανείς στο "νεφρό ή επιβίωση"(καθώς το δίλημμα αυτό δεν επιτρέπει ελεύθερη επιλογή), συνδράμοντας όποιους δεν δύνανται να καλύψουν ούτε τις βασικές τους ανάγκες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Μάλλον πρέπει να ξανασκεφτείς την έννοια της Δημόσιας Ασφάλειας και την ένταξη της στις προτεραιότητες του Κράτους.
    Η ελευθερία του να χτυπήσεις το κεφάλι σου στον τοίχο δεν σχετίζεται με αυτήν.
    Χάριν αυτής όμως επιβάλλεται το μέτρο, όπως και πολλά άλλα (μου έρχεται στο μυαλό η απαγόρευση του να περάσεις την κόκκινη γραμμή στο μετρό ή τα όρια της πλατφόρμας προς το τούνελ, ότι όλα τα μπαλκόνια πρέπει να έχουν κάγκελα κτλ κτλ...).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Ρε ξεκολείστε σε αυτό το forum με τα κατεβατά. To the point ρε παιδιά. Καλά τα λέτε, αλλά μας κουράζετε. Τα σχόλια μερικών (για να μην πω για άρθρα) είναι σαν άρθρα εφημερίδων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Σχετικά με το εργατικό, δεν είναι τόσο η υλική ανισότητα που προβληματίζει. Είναι η ανισότητα ως προς τις συνέπειες της άρνησης του κάθε μέρους να συμφωνήσει. Αν ο εργαζόμενος δεν δεχθεί τους όρους, ελάχιστη συνέπεια θα έχει αυτό για τον εργοδότη, καθώς εύκολα θα βρει κάποιον άλλο που θα ρίξει τις απαιτήσεις του. Υπό το φόβο ότι οι επόμενοι θα ρίξουν τις απαιτήσεις τους είναι πολύ πιθανό ότι ο εργαζόμενος θα συμφωνήσει σε ότι του προτείνει ο εργοδότης.

    Αντίθετα, εάν η συμφωνία γίνει σε επίπεδο εργοδότη – σωματείου εργαζομένων, τότε τα πράγματα εξισορροπούνται, καθώς σε περίπτωση μη συμφωνίας ο εργοδότης θα χάσει όχι έναν εύκολα αναπληρώσιμο εργαζόμενο αλλά ένα δύσκολα αναπληρώσιμο αριθμό, και επομένως θα υποστεί και αυτός ζημία. Υφίστανται δηλαδή αμφίπλευροι κίνδυνοι από την ενδεχόμενη μη σύναψη που οδηγούν σε αμοιβαίες υποχωρήσεις, σε αντίθεση με την περίπτωση του μεμονωμένου εργαζόμενου, όπου κίνδυνο ουσιαστικά φέρει μόνο αυτός και άρα υποχωρήσεις γίνονται μόνο απ’ την πλευρά του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. @6.28
    Ξαναλέω ότι το να μη φορέω εγώ ζώνη δεν βλάπτει κανέναν παρά μόνο εμένα. Σε ποια δημόσια ασφάλεια λοιπόν αναφέρεσαι?
    Το να περάσω τη γραμμή του μετρό μπορεί να βλάψει τρίτους, από ένα απότομο φρενάρισμα του οδηγού ή εκτροχιασμό κλπ.

    @6.32
    Έχεις δίκιο ότι είναι κουραστικό, αλλά μερικές φορές δεν μπορείς να φτάσεις to the point με συντομία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή