Κένταυροι

Του Δημήτρη Κυριαζή

Force is the vital principle and immediate parent of despotism. 

Thomas Jefferson

Το θέμα γνωστό και τετριμμένο: βία. Βία «πολιτική» -τελολογικά και εξ αντικειμένου-, γιατί εκφράζει πολιτική δυσαρέσκεια, και γιατί εσχάτως ασκήθηκε πάνω σε πολιτικούς, με τελευταίο τον πρώην υπουργό Κωστή Χατζηδάκη.

Δεν ξέρω πώς νιώσατε μόλις είδατε το βίντεο. Εγώ στην αρχή έκπληξη και θλίψη. Πλέον μπορώ να πω πως ψιλοσυνήθισα, άνθρωπος ων, δηλαδή ον παμφάγο, σαν το γουρούνι, που μετά τους φυσικούς νόμους μία δύναμη τον...


...κυβερνά απόλυτα: η δύναμη της συνήθειας.

Αμέσως μετά σκέφτηκα αν αυτό που είδα είναι δικαιολογημένο. Οι αυθόρμητες απαντήσεις, γενικά, τρεις: «όχι, όχι και ξύλο ρε παιδιά», «όχι σ’ αυτόν, αυτός καλούλης φαίνεται, άλλοι φταίνε πιο πολύ», και «τους αξίζει». Μία καταδικάζει γενικά τη βία, μία κατά ορισμένων πολιτικών, μία την αγκαλιάζει.

Προσπαθώ λοιπόν να βγάλω έναν κανόνα. Μπορεί το λάθος να το έκανα ήδη εδώ, αλλά ελπίζω πως όχι. Είναι η πολιτική – ας κρατήσουμε τον (κυριολεκτικά) επιθετικό προσδιορισμό – βία ποτέ δικαιολογημένη;

Τα italics σκοπό έχουν να τονίσουν μια διάκριση που θεωρώ πολύ σπουδαία, και ελπίζω να μη διαψευσθώ. Δεν ρωτώ αν είναι αιτιολογημένη. Δεν ρωτώ γιατί συμβαίνει, αν είναι φυσιολογικό, αν θα το κανα και εγώ. Δεν ρωτώ αν εξηγείται υπό καθαρά φυσιοκρατικούς όρους, με τον τρόπο που στη Νομική αναζητούμε την αιτιώδη συνάφεια. Αν δηλαδή τα σκληρά μέτρα οδηγούν σε αυτή τη βίαιη συμπεριφορά. Γιατί η απάντηση είναι αυτονόητη: ΝΑΙ. Οδηγούν. Το είδαμε παλαιότερα, το είδαμε στις 15-12-10 μέσω Ρωσίας (Russia Today), πιθανότατα θα το ξαναδούμε. Η βία αυτού του είδους, ο ξυλοδαρμός πολιτικών, αιτιολογείται. Εξηγείται.

Η ερώτηση όμως πιο ενδιαφέρουσα: Δικαιολογείται; Τη βρίσκουμε σωστή, καλή, δίκαιη; Πρέπει να συμβαίνει, όχι από άποψη αναγκαιότητας, αλλά από άποψη ηθικής;
Συγχωρήστε με αν για τους περισσότερους η απάντηση είναι αυτονόητα ΟΧΙ, κάνοντας περιττή την περαιτέρω ανάλυση. Θα συμφωνήσουμε στο ΟΧΙ, αλλά το «αυτονόητα» θέλει δουλειά για να σταθεί και να μας συντροφεύει καθημερινά ως σύμβουλος των πράξεων μας.

Θα το προσεγγίσω λίγο φιλοσοφικά, γιατί είναι αναγκαίο αλλά και ευχάριστο για έναν θεωρητικό σαν και μένα. Για μερικούς η απάντηση είναι πολύ εύκολη, καθώς είναι άτοπη η διάκριση νόμιμου και δικαίου. Αφού αυτή η βία είναι παράνομη, αφού απαγορεύεται από άρθρα του Συντάγματος και του Ποινικού Κώδικα, είναι και ανήθικη, ή καλύτερα άδικη. Το μυαλό μας τρέχει αυθόρμητα σε γνωστό αφορισμό του κυρίου Βουλγαράκη, περί της σχέσεως νόμιμου και ηθικού. Μέσα σε αυτή τη φράση του όμως, που έχει αναπαραχθεί όσο λίγες, ο πρώην υπουργός έθιξε ένα ζήτημα τεράστιας σημασίας, που αφορά ευθέως και την πολιτική βία. Μήπως πρέπει όλες οι αξιολογήσεις μας να σταματούν στη διαπίστωση της νομιμότητας ή μη μιας πράξης; Μήπως πρέπει μόνο αυτό να μας νοιάζει; Εν προκειμένω, η πολιτική βία είναι παράνομη, ΣΤΟΠ, και καληνύχτα; Η ιδέα με απωθεί, όπως νομίζω και τους περισσότερους.


Πιστεύω, λοιπόν, πως πέραν του ζευγαριού νόμιμο-παράνομο υπάρχει και το ζευγάρι ηθικό-ανήθικο, και, κυρίως, πως αυτά δε συμπίπτουν πάντα. Ωστόσο, σε μία αντιπροσωπευτική δημοκρατία, το παράνομο είναι ένας πρώτος «ενδείκτης» ανηθικότητας, και ειδικά όταν πρόκειται περί βίας. Παραδέχομαι πως στη γενικότητά της η παραπάνω πρόταση είναι προβληματική, όμως όταν ψηφίζεται ένας νόμος από εκλεγμένους αντιπροσώπους, ξεκινά κανείς να τον εξετάζει με θετική προδιάθεση, με ένα οιονεί τεκμήριο δικαιοσύνης, σε αντίθεση με «νόμους» καθεστώτων απολυταρχικών. Αυτό μπορεί άμεσα να ανατραπεί, όπως πολλάκις έχει συμβεί προσφάτως στις συνειδήσεις πολλών όσων αφορά νόμους του τελευταίου έτους, όμως μπορούμε να συμφωνήσουμε πως ισχύει γενικώς (ας μη σκεφτόμαστε μόνο το σήμερα και την Ελλάδα).

Η πολιτική βία είναι παράνομη. Γιατί το λέει ο ΠΚ και το Σύνταγμα. Κυρίως όμως γιατί σε αυτό το περίφημο κοινωνικό συμβόλαιο, στο οποίο κανείς μας δεν παρευρέθη και πιθανότατα συνήφθη όταν ούτε γραφή ούτε ανάγνωση γνώριζαν οι συμβαλλόμενοι, συμφωνήσαμε να μη σηκώνουμε χέρι ο ένας έναντι του άλλου, παραχωρώντας το προνόμιο αυτό σε κάποιον άλλον, που ονομάστηκε αργότερα κράτος. Είπαμε δηλαδή ότι το περιώνυμο «μονοπώλιο της νόμιμης βίας» θα ανήκει στο κράτος. Γιατί; Γιατί αλλιώς θα σφαζόμασταν, θέτοντας ο καθένας το εγώ του πάνω από το εγώ του άλλου, αυτοαναιρώντας τη χρησιμότητα του διαλόγου που μόνο μεταξύ ισοδυνάμων μερών λαμβάνει πραγματικά χώρα (όπως είχαν απαντήσει και οι Αθηναίοι στους Μηλίους). Άρα η πολιτική βία είναι παράνομη, με μια αιτιολογία κάπως βαθύτερη, που προλειαίνει το έδαφος για να χαρακτηριστεί και ανήθικη.

Ας το πάρουμε όμως ανάποδα: Μπορεί ποτέ να είναι ηθική η πολιτική βία; Πότε; Υπό ποιους όρους;
Αυτή η ερώτηση θα μας βοηθήσει να δούμε και αν η βία που βλέπουμε στο δρόμο είναι δίκαιη, όχι γενικώς, αλλά στην Ελλάδα, σήμερα.

Η πολιτική βία μπορεί να είναι ηθική. Δεν μπορώ να αρνηθώ το «δίκαιο» της πολιτικής βίας υπό καθεστώτα απολυταρχικά, που διατυμπανίζουν την καταπάτηση βασικών ατομικών δικαιωμάτων και βασιλεύουν μέσα στο φόβο. Κάτι τέτοιο θα ήταν παράλογο. Με αυτή τη λογική, δε θεωρώ ανήθικη π.χ. την απόπειρα δολοφονίας του Hitler από τον Von Stauffenberg , καθώς και ανάλογες, όσο ακραίες πράξεις, υπό αντίστοιχες όμως συνθήκες. Τι είναι λοιπόν αυτό που τις ενώνει, και συγχρόνως νομιμοποιεί στις περιπτώσεις αυτές την ωμή βία; Οι περιστάσεις. Η βία εδώ αποτελεί την μόνη λύση, και γι’ αυτό νομιμοποιείται.

Αφού εντοπίσαμε λοιπόν το κρίσιμο στοιχείο, έπειτα από τόση φλυαρία, ρωτώ για τελευταία φορά:
Εικόνες βίας σαν την πρώτη είναι δίκαιες στην Ελλάδα του σήμερα; Ο ξυλοδαρμός πολιτικών, η καταστροφή καταστημάτων, η φωτιά σε δημόσια περιουσία, δικαιολογούνται;

Πιστεύω πως όχι.

Πρώτα απ’ όλα, γιατί κατά τον λατρευτό μας πρόγονο Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν». Η βία τον κάνει ζώο σκέτο, υπάνθρωπο, και του αφαιρεί τη μοναδική αρετή της νόησης και της συζήτησης. Η βία, όπως ελέχθη και σε άρθρο του Δώρου Γεωργίου, είναι αυτοκαταστροφική. Δεν προσφέρει, αφαιρεί. Όπως λέει και ο Jefferson, μπορεί να οδηγήσει στο δεσποτισμό λόγω του ανεξέλεγκτου χαρακτήρα της, έστω και αν η ίδια γεννιέται ως αντίδραση σ’ αυτόν.

«Τι αμπελοφιλοσοφίες μας λες ρε Δημήτρη τώρα, διάλογος και κουραφέξαλα, εδώ ο κόσμος καίγεται, με το διάλογο δεν έχει βγει τίποτα, εμείς τι να κάνουμε, πλατωνικά συμπόσια;»

Εύλογη ερώτηση. Όπως βλέπετε, το blog γίνεται interactive πριν καν γραφτεί το άρθρο.

Ούτε με τη βία βγαίνει τίποτα. Η βία αυτή του 1% (και πολύ λέω) του ελληνικού πληθυσμού είναι το φυσικό συμπλήρωμα της έμπρακτης απάθειας του άλλου 99% (καθείς ας βάλει τους αριθμούς του εδώ), με την έννοια ότι αν εξέλιπε η δεύτερη, θα εξέλιπε και η πρώτη.

Και εξηγούμαι: μας εκνευρίζει και μας θλίβει ο χώρος της πολιτικής, η νοοτροπία όσων αποφασίζουν για εμάς, και των οποίων τις πολιτικές υφιστάμεθα. Μας επεβλήθησαν; Δε μιλάμε περί Όθωνος, αλλά περί κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Καθένας που κυβέρνησε έχει, πλην εξαιρέσεων, κληθεί από το εκλογικό σώμα για να το πράξει. Το ίδιο και ο κύριος Χατζηδάκης, και μάλιστα μετά βαΐων και κλάδων, στην β’ Αθηνών. Η βία χάνει έτσι, νομίζω, αρκετή από τη νομιμοποίησή της.

Έχει όμως εκλεγεί από το 40%, άντε 50% του λαού, θα πει κανείς. Αυτό ακριβώς λέω και εγώ, και αυτό είναι που πρέπει να μας βοηθά να ελπίζουμε. Το άλλο 50%, το πρόσφατο 58% της αποχής που είναι; Το τίμημα της δημοκρατίας, όπως έχει ειπωθεί, είναι η συνεχής επαγρύπνηση, και άποψη μου είναι πως βαριόμαστε να το σηκώσουμε. Αν το πράτταμε, νέα κόμματα θα είχαν αναδυθεί και θα είχαν υποστηριχθεί, επηρεάζοντας τα πολιτικά πράγματα, ίσως και κυβερνώντας συν τω χρόνω. «Κόμματα» με σημαία όχι πια ιδεολογήματα αλλά ιδεολογίες, και κυρίως βασικές ανθρώπινες αρετές: ειλικρίνεια και ακεραιότητα. Αυτές μετρούν τελικά και αυτές νομίζω ότι κατά βάθος εκτιμάμε, και όχι τον αυτοπροσδιορισμό του καθενός ως «αριστερού» ή «δεξιού». Έχουμε ανάγκη να μας επιστρέψουν την ικανότητά μας να εμπιστευόμαστε.

Όμως είναι εύλογη η αρχική μας δυσαρέσκεια σε μια τέτοια πρόταση. Δηλαδή αυτή είναι η μόνη λύση; Πρέπει να δημιουργήσουμε «κόμμα»; Τόσος χρόνος, χρήμα, και προσπάθεια για να ζούμε σε ένα περιβάλλον ανθρώπινο; Ναι, αυτό απαιτείται αν τίποτα υπάρχον δε νιώθεις ότι εκφράζει τις αντιλήψεις σου. Αν κανένα φαγητό σπίτι σου δε σου αρέσει, θα πεθάνεις της πείνας; Όχι, θα κάτσεις να μαγειρέψεις. Φαίνεται ασύμμετρα επαχθές αλλά, αν το σκεφτεί κανείς, αυτή η δυνατότητα, την οποία μόνο στη δημοκρατία συναντάμε, είναι που την κάνει ανθρώπινη. Η άρνηση και η καταστροφή είναι πάντα πιο άμεσες και πιο εύκολες από τη δημιουργία, όμως μόνο η δημιουργία γεννά κάτι, εκεί που οι άλλες δύο σκοτώνουν.

Η πολιτική βία είναι λοιπόν για μένα παράνομη και ανήθικη, το τίμημα που αναγκαία πληρώνουμε επειδή δεν επιθυμούμε πραγματικά τη συμμετοχή μας στο πολίτευμα που λέγεται Δημοκρατία. Γιατί το τίμημα είναι όντως βαρύ, αλλά μένει να φανεί πόσο θα μας κοστίσει να μην το πληρώσουμε.

Υ.Γ. Ως προς τον τίτλο: ο Μακιαβέλι είχε πει πως ο άνθρωπος μοιάζει με τον Κένταυρο, μισός άνθρωπος, μισό θηρίο. Αξίζει νομίζω, έστω και υπό τις τωρινές δυσχερείς συνθήκες, ένας αγώνας για να επικρατεί καθημερινά ο άνθρωπος μέσα μας.